De dag waarop alle Papoea's huilden

Act of free choice

2 augustus 1969

Intervieuw met een verslaggever

van het Algemeen Dagblad

Naar aanleiding van het feit, dat ik een van de kiesmannen was van de verkiezing Act of free choice op 2 augustus 1969 werd ik geintervieuwd door de verslaggever van het Algemeen Dagblad in het jaar 1999, dertig jaar na dato. Op die bewuste 2 augustus 1969 moesten wij als Papoea's ons uitspreken of wij zelfstandig wilden zijn buiten Indonesie of dat wij een deel wilden vormen van de republik Indonesie.

"Beloofde ik in 1969 echt dat we mochten kiezen voor de onafhankelijkheid van Nieuw Guinea? Nee. Ik wist dat Indonesie het nooit meer zou opgeven.

Dominee Origenes Hokojoku (59), Papoea van geboorte, slaakt een nauwelijks hoorbare zucht.Gezeten aan de eettafel in zijn ruime huis in Zutphen, gaan zijn gedachten terug naar die dramatische gebeurtenissen, 30 jaar geleden. Hokojoku was op 2 augustus 1969 een van de kiesmannen die moesten beslissen over de toekomst van Nieuw Guinea. In een door het Indonesische bestuur georganiseerde "volksraqadspleging"- Act of free Choice"- moesten ze zich uitspreken voor de onafhankelijkheid, of voor de aansluiting bij Indonesie.

Onder het toeziend oog van honderden militairen restte de kiesmannen niets anders dan zich over te geven aan het gezag van Jakarta. Het was de dag dat alle Papua's huilden. Bittere verwijten troffen de kiesmannen. "Studenten van de Theologische hogeschool waarop ik les gaf, wilden niet met mij bidden", zegt Hokojoku. Je hebt ons verraden, zeiden ze."Hokojoku valt eventjes stil. "Ik begreep het wel, maar ik kon toen niet anders."

Indonesie maakte sinds zijn onafhankelijkheid aanspraak op Nieuw Guinea, dat door Den Haag in 1949 buiten soevereiniteitsoverdracht was gehouden. De kwestie Nieuw Guinea leidde in eens tot schermutselingen tussen Nederland en Indonesie. In de stille Oceaan dreigde een "echte" oorlog. Het akkoord van New York, dat onder grote druk van Washington in 1962 tot stand kwam en de Verenigde naties voorkwam erger.

Nederland deed afstand van Nieuw Guinea dat tijdens een overgangs periode onder het bestuur werd gesteld van de VN. Indonesie verplichtte zich tot het houden van een volksraadpleging. In afwachting hiervan droeg de VN het bestuur van het gebied in 1963 over aan de Indonesische regering. Die veranderde de naam van de voorlopige nieuwe provincie in Irian Barat (West Irian). De hoofdstad Hollandia werd omgedoopt tot Soekarnopura. De nieuwe machthebbers stelden dat de meeste Papoea's onontwikkeld waren en niet serieus konden meebeslissen over zelfbeswchikking of aansluiting bij Indonesie. Ze besloten "daad van vrije keuze"over te laten aan 1025 aan te wijzen vertegenwoordigers van de Papoea gemeenschap. Deze kiesmannen werden zwaar onder druk gezet of gepaaid met cadeaus en schone beloften.

Hokojoku: "In Soekarnopura waren er 101 kiesmannen. Ze werden drie weken voor het referendum afgezonderd in lokalen. Instructeurs hamerden erop dat ze zich tijdens de volksraadpleging uitspraken voor aansluiting bij Indonesie. De kiesmannen kregen een papier waarop precies stond wat ze moesten zeggen."

Een mogeijkheid om zich aan de schijnvertoning te onttrekken, was er niet. "Anders kon het wel eens slecht aflopen met jou of je familie,"vertelt Hokojoku. "Ik weet nog hoe we een generale repetitie hadden om te kijken of wij onze tekst goed kenden. Een man verzette zich. Hij weigerde de verplichte tekst uit te spreken. 's Morgens werd zijn lichaam gevonden in een ravijn."

Hokojoku was geselecteerd als kiesman op grond van zijn functie als voorzitter van het gemeente bestuur van Soekanopura, een ceremoniele baan, die hij had te danken aan zijn vooraanstaande positie in de Protestantse kerk.

"Mijn vrouw was zwanger. Daarom mocht ik in de weken voor de volksraadpleging thuis blijven wonen. Generaal Ali Murtopo, de hoogste officier in Irian, probeerde me te paaien. Hij liet voor mijn vrouw appels komen uit Australie, appels kosten toen drie gulden per stuk. Ook kregen we handdoeken en transsistorradio's. Met helokopters mochten we rondvluchten maken.

"Andere keren bespotte hij me. Dit land is van Indonesie, zei hij. Als je een vrije Papoeastaat wilt, vraag dan aan jouw god of hij in de oceaan een nieuw eiland wil scheppen. Of hij zei: De Amerikanen zijn op de maan geland. Waarom vraag je hun niet om een stukje van de maan voor de Papoea's? De herinneringen zijn pijnlijk voor de dominee. "Wij zijn in de steek gelaten door de wereld, door de Verenigde Naties. Ons is de vrije keuze onthouden."Maar er is een nieuwe hoop, zegt Hokojoku. "Het huidige politieke klimaat in Indonesie biedt ruimte voor verandering, ook voor de Papoea's. Voorwaarde is dan wel dat de VN bereid is bij Jakarta er op aan te dringen dat de Act of Free Choice wordt overgedaan. Maar nu eerlijk."